Stara karczma w Jeleśni
Karczma w Jeleśni (zwana też Starą karczmą) – zabytkowa, drewniana karczma w Jeleśni (Beskid Żywiecki), prawdopodobnie z XVIII wieku.
W XVIII wieku istnienie karczm w beskidzkich wioskach było powszechne – stanowiły one nie tylko miejsce spotkań, konsumpcji jedzenia i napitku, ale także pełniły rolę etapowych wozowni, sprzedawały karmę dla zwierząt oraz świadczyły usługi noclegowe. Na 100 wiosek w rejonie Beskidów przypadało około 70-80 karczm, przede wszystkim przy ważnych ciągach komunikacyjnych. Do dnia dzisiejszego zachowały się tylko dwa autentyczne obiekty z tego okresu: w Suchej Beskidzkiej (Karczma "Rzym") i Jeleśni.
Wg różnych źródeł powstanie karczmy datuje się na XVIII wiek, ale być może postawiono ją znacznie wcześniej, nawet w XVI w. Założycielami Jeleśni byli pasterze wołoscy i to właśnie oni prawdopodobnie zbudowali obiekt, łącznie z całą wsią (pierwszy kościół powstał tu już w 1584). Pierwotnie karczma była leśniczówką, wybudowaną wraz ze stojącą obok po dziś dzień gajówką (obecnie przedszkole), dopiero później przyjęła rolę karczmy.
Plac między karczmą, a kościołem był popularnym miejscem targowym na ważnym szlaku kupieckim łączącym Żywiec z Orawą (fragment szlaku bursztynowego), a zatem miejsce to wybrano przemyślanie. Strop w centralnej sali, wg podań przeniesiono z krakowskich Sukiennic w XIX w. Widnieje na nim data 1774, co jest głównym przyczynkiem do datowania karczmy właśnie na wiek XVIII. W XIX w. przeprowadzono generalny remont karczmy, wraz z rozbudową. Wtedy też dodano bardzo charakterystyczny ganek i skrzydło tylne. W czasie II wojny w karczmę uderzył pocisk artyleryjski, poważnie ją uszkadzając, co spowodowało konieczność przeprowadzenia kolejnego remontu, w latach powojennych.
Karczma ma konstrukcję wieńcową. Powałę podtrzymuje sosręb (solidna, gruba belka). Dach jest łamany, staropolski. Dawniejsza sień, umożliwiająca przejazd na przestrzał, już nie istnieje. Po prawej stronie (od rynku) znajdowała się część noclegowa, a po lewej część gastronomiczna (kuchnia, bufet, stoły). Na zapleczu znajdowały się pomieszczenia dla koni i bydła. Na poddaszu magazynowano siano, słomę, a także urządzono pokoje dla służby.
Obiekt zdobią wizerunki końskich łbów. Najciekawsza jest duża sala bufetowa – kominek służył nie tylko przygotowywaniu strawy, ale także umożliwiał nocowanie na tzw. przypiecku. Tak więc sala bufetowa także służyła jako sypialnia – na ławach rozkładano skóry zwierzęce, a pod głowę kładziono poszewki wypełnione sianem. Na drewnianej listwie wokół sali umieszczono obrazy ze świeckimi scenkami ludowymi. Dodatkowo wnętrze urozmaicają ozdoby z bibułki, z których słyną okolice Jeleśni. W rogu Sali znajduje się tzw. stolnica, na której zasiadała ludowa orkiestra – uroczystości takie jak wesela, chrzciny, jubileusze (podobnie jak dziś) były jednym z ważnych źródeł utrzymania karczmy.
W XVII i XVIII wieku w Beskidach grasowało wielu zbójników – często zaglądali oni do jeleśniańskiej karczmy, prawdopodobnie również okradając jej klientów. Jednym z nich był Jurek Fiedor zwany Proćpakiem (dopóki nie ukarano go śmiercią w pobliskiej Kamesznicy).
Karczma w 1838 stała się własnością arcyksięcia Habsburga. Pod koniec XIXw. kupiła ją rodzina Witków z Jeleśni, w w 1954 sprzedano ją Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Jeleśni. Obecnie mieści się tu restauracja i kawiarnia. Przy wejściu widnieje napis Cyś to chłopie osaloł, cy ty ni mos rozumu, karcma stoi u drogi, a ty idzies do domu.
Zapraszamy do Żywca!
Zespół Żywieckiego Centrum Obsługi Ruchu Turystycznego
